Tết âm lịch hay còn gọi là Tết Nguyên đán là một ngày lễ quan trọng nhất đối với người Trung Quốc. Đây là dịp gia đình quây quần, tụ họp, cùng nhau có những lời chúc năm mới và thưởng thức các món ăn ngon, đặc sắc. Vậy tại sao lại có tết, cùng mình tìm hiểu lịch sử ra đời của tết Trung Quốc nhé!
Lịch sử ra đời của Tết Trung Quốc
Tương truyền việc ăn tết đầu năm đã có từ khoảng 4000 năm trước, vào thời vua Thuấn. Ngày vua Thuấn lên ngôi, ông dẫn mọi người cùng tế bái trời đất, sau này nhân dân lấy ngày ấy làm ngày đầu năm. Tháng có ngày đầu năm gọi là Nguyên nguyệt 元月 ( yuán yuè ), ngày đầu của tháng ấy gọi là Nguyên đán 元旦 ( yuán dàn ). Tuy nhiên sau này tên gọi Nguyên Đán chính thức được sử dụng để chỉ ngày 1 tháng 1 dương lịch chứ không để chỉ Tết âm lịch nữa.
Thời gian tổ chức Tết âm lịch không phải thời đại nào cũng giống nhau. Nhà Hạ tổ chức vào tháng Giêng. Nhà Thương lại tổ chức vào tháng Chạp. Nhà Tần thì lấy tháng Mười làm tháng Giêng. Thời kì đầu nhà Hán vẫn còn dùng lịch của Tần, đến đời Hán Vũ Đế (Lưu Triệt) 汉武帝刘彻( hàn yǔ dì liú chè ), hoàng đế mới yêu cầu Công Tôn Khanh và Tư Mã Thiên soạn lịch Thái Dương, chính thức tính ngày đầu năm là vào ngày đầu tiên của tháng Giêng, gọi là “tuế thủ”岁首 ( suì shǒu )
Tên gọi của Tết âm lịch Trung Quốc có nhiều, như
- Thượng Nhật上日 ( shàng rì )
- Cải Tuế 改岁 ( gǎi suì ) (đời Tần)
- Tam Triêu 三朝 ( sān cháo )
- Tuế Đán 岁旦 ( suì dàn )(đời Tây Hán)
- Nguyên Đán 元旦 ( yuán dàn )
- Tân Chinh 新正( xīn zhèng )
- Tân Nguyên 新元 ( xīn yuán )(Đường trở về sau)…
Tới thời Dân quốc, Trung Quốc sử dụng lịch dương, nhưng vẫn tổ chức ăn Tết theo lịch âm. Năm 1913, chính phủ Bắc Kinh trình Viên Thế Khải (lúc này là tổng thống) một bản dự thảo các ngày lễ truyền thống, trong đó coi Nguyên Đán là “xuân tiết”, Đoan Ngọ là “hạ tiết”, Trung Thu là “thu tiết” và Đông Chí là “đông tiết”. Tuy nhiên Viên Thế Khải chỉ phê chuẩn “xuân tiết” là ngày nghỉ. Từ đó người dân Trung Quốc gọi Tết âm lịch là “xuân tiết”.
Từ năm 1949, chính phủ nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa mới chính thức gọi ngày 1-1 dương lịch là Nguyên Đán.
Truyền thuyết về Tết Trung Quốc và phong tục ngày Tết
Truyền rằng thời xa xưa có một con quái vật tên là “Niên”, thường ăn thịt các loài vật, mỗi ngày một loài, hết năm lại quay lại, trong đó nó ăn cả thịt người. Tối đến “Niên” vào làng bắt người ăn thịt, sáng sơm thì lẩn vào rừng. Loài người cứ đến đúng ngày đó là không ai dám ngủ, cả nhà phải quây quần lại với nhau đề phòng quái vật, nên mới có tục thức đêm lúc giao thừa.
Sau này loài người phát hiện ra “Niên” rất sợ màu đỏ, sợ tiếng động lớn, nên cứ tới ngày đó là mặc quần áo đỏ, treo đèn đỏ, dán câu đối đỏ, đốt pháo. Sau này, “Niên” không dám quấy phá nữa, loài người thì vẫn giữ phong tục đó và gọi là “quá niên” 过年 ( guò nián ) (tức “ăn Tết”).
Còn tục dán câu đối tết, thì có ghi chép sớm nhất vào thời Hậu Thục (934 – 965 sau CN). Ban đầu người dân dùng gỗ đào, khắc hình môn thần (thần giữ cửa) treo ngoài cửa để trừ tà đuổi quỷ, gọi là “đào phù”桃符 (táo fú). Đến đời Tống, đào phù được thay bằng câu đối tết春联 ( chūn nián ), viết trên các thanh gỗ đào, vừa để trừ tà, vừa để trang trí, vừa thể hiện ước nguyện năm mới.
Có những nơi thì vẫn dán thêm môn thần lên trước cửa để cầu phúc và trấn tà. Thời kì đầu, môn thần là Thần Trà神茶 ( shén chá )và Uất Lũy郁垒 (yù lěi), nhưng tới đời Đường, nhiều nơi thay bằng tranh vẽ hai danh tướng là Tần Thúc Bảo秦叔宝 ( qín shù bǎo )và Uất Trì Cung尉迟恭 (wèi chí gōng)
Phong tục ngày Tết Trung Quốc thì có nhiều, đại khái có thể kể vài phong tục sau:
- Tết Táo quân 23 tháng Chạp: tiễn Táo quân về trời báo cáo mọi chuyện trong năm của gia đình tới Ngọc hoàng. Sau ngày này, các gia đình Trung Quốc bắt đầu tiến hành dọn dẹp nhà cửa, viết câu đối Tết.
- Ngày 24 tháng Chạp là ngày quét dọn, lau chùi nhà cửa. Tất cả các thành viên già trẻ lớn bé trong gia đình đều tất bật dọn dẹp để nhà cửa thêm đẹp vào ngày Tết. Công việc này không đơn thuần chỉ là quét dọn, mà nó còn bao hàm xua tan bụi bặm, xua những điều xấu trong năm cũ. Những người tham gia vào công việc này đều hy vọng sẽ được may mắn trong năm tới.
- Ngày 29, 30 tết, các gia đình bày ban thờ cúng tế trời đất tổ tiên, cùng quây quần ăn cơm tất niên. Tối ngày 30 gọi là “trừ tịch”除夕( chú xī ), người dân thường thức đón năm mới, gọi là “thủ tuế’守岁(shǒu suì ). Người Trung Quốc quan niệm, sau ngày 23 tháng Chạp, các thần đều về thiên giới, lúc giao thừa (tức “trừ tịch”) lại quay trở lại nhân gian, nên có tục “tiếp thần”, tức là cả nhà bày hương án ra sân cúng tế hóa vàng đón các thần trở lại. Trước đây, đúng lúc giao thừa có thể đốt pháo đón thần.
Bữa cỗ sum họp truyền thống tối giao thừa của các gia đình người Trung Hoa bao gồm cả họ hàng gần xa không thể thiếu món thịt gà, cá, đậu và khoai sọ; riêng món cá người ta không ăn hết mà để dành một phần qua đêm với ý nghĩa để gia đình sang năm mới cuộc sống ngày càng dư dật.
Tại các vùng miền khác nhau ở Trung Quốc cũng có các món ăn trong bữa cỗ giao thừa tượng trưng cho sự “thịnh vượng”. Ngày mùng Một Tết được coi là ngày thờ cúng mời thánh thần và tổ tiên về ăn Tết. Nhiều người Hoa kiêng ăn thịt vì cho rằng điều đó sẽ đem lại cuộc sống trường thọ, hạnh phúc.
Ngày nay, vào tối 30 Tết, đài truyền hình Trung ương Trung Quốc có phát trực tiếp chương trình liên hoan văn nghệ chào đón năm mới, các gia đình hiện đại cũng có thêm một thói quen mới nữa là ngồi trước TV xem chương trình văn nghệ.
- Sáng mùng một Tết, thời trước có tục “khai môn pháo trượng”, nghĩa là mở cửa và đốt pháo chào đón năm mới, nay đã cấm pháo nên không còn. Nam giới dậy sớm, ăn mặc đẹp và đi chúc tết họ hàng. Mùng hai Tết (hoặc miền Bắc Trung Quốc là mùng ba Tết), phụ nữ mới dẫn gia đình về thăm nhà đằng ngoại. Tất nhiên không thể thiếu phong tục mừng tuổi cho trẻ em, gọi là tiền “áp tuế’压岁钱 ( yà suì qián )
- Ngày mùng 2 Tết, các con rể đến thăm và mừng tuổi nhạc phụ, nhạc mẫu. Câu nói phổ biến nhất mà mọi người trong gia đình chúc tết nhau và chúc tết khách đến chơi trong dịp Nguyên đán là “Cung hỷ phát tài” và chủ nhà thường đãi khách bằng tiệc trà.
Người Trung Hoa tin rằng ngày mùng Ba Tết là ngày không thích hợp đi thăm hỏi chúc tết và gọi ngày này là “chec hao”, nghĩa là “dễ xảy ra xung khắc”.
- Vào ngày mùng 5 Tết, ở miền Bắc Trung Quốc, các gia đình thường ăn bánh bao vào buổi sáng để lấy may. Đây cũng là sinh nhật của Thần Tài nên nhiều cửa hiệu của người Hoa đã mở hàng năm mới trong ngày này.
- Ngày mùng 7 Tết được coi là sinh nhật của mọi người trong năm mới nên các gia đình đều tụ tập ăn cỗ món truyền thống cá trộn salad và chúc nhau tiếp tục giàu có, thịnh vượng.
Tết truyền thống thường kéo dài đến tận ngày rằm tháng Giêng (tức Nguyên Tiêu) mới được coi là hết. Tuy nhiên ngày nay phong tục tết đã đơn giản hơn xưa. Tuy Nguyên Tiêu vẫn có tổ chức lễ hội hoa đăng rất lớn. Ngoài ra, nhiều gia đình thay vì ăn bữa cơm tất niên tại nhà, thì có thể đến các nhà hàng, và nhiều người cũng chọn dịp nghỉ tết để đi du lịch.
Rằm tháng Giêng là ngày cuối cùng trong dịp Tết Nguyên đán. Vị cao tuổi trong gia đình thường chào đón mọi người bằng một rổ cần tây, món ăn trong ngày này gọi là “Tangyuan”. Gồm những nắm xôi ngọt nhúng trong nước xúp.Và điều không thiếu được là các gia đình nô nức tham dự lễ hội hoa đăng vào ban đêm, một lễ hội được coi là “Ngày Tình yêu” ở Trung Quốc như kiểu lễ thánh Valentine ý.
Bạn thấy lịch sử ra đời Tết Trung Quốc và Tết của người Trung Quốc và Việt Nam có điểm gì giống và khác nhau không?
➡ Tham khảo thêm :
- Chắc bạn chưa biết 8 con số may mắn trong Tết Nguyên Đán của người Trung Quốc?
-
Sự thú vị trong các món ăn Tết không thể thiếu của người Trung Quốc
- Học nhanh 20 câu chúc tết trong tiếng trung