Khi đọc truyện cổ hay văn bản Hán Nôm, nhiều bạn thắc mắc 1 canh giờ là bao nhiêu tiếng và tại sao thời gian lại tính theo “canh” chứ không theo “giờ”. Từ quan sát khi dạy tiếng Trung cho người mới (quy nạp), chỉ cần nắm quy ước cơ bản và vài từ khóa Hán ngữ, bạn sẽ đọc hiểu tốt hơn các đoạn miêu tả đêm hôm, đồng thời kết nối được kiến thức văn hoá – lịch sử trong một khung logic, dễ nhớ.
Định nghĩa trung tâm: 1 canh giờ là bao nhiêu tiếng?
Diễn dịch gọn gàng: 1 canh ≈ 2 tiếng theo quy ước hiện đại. “Canh” là đơn vị chia ban đêm thành 5 phần, tương ứng 5 mốc thời gian để đánh trống/khua chiêng đổi gác. Do đó, nếu hỏi 1 canh giờ là bao nhiêu tiếng, câu trả lời thực hành là khoảng 2 giờ đồng hồ.
Lưu ý: trong lịch cổ, độ dài đêm thay đổi theo mùa nên canh xưa không hoàn toàn “cứng” 120 phút; ngày nay khi quy đổi, ta dùng chuẩn 2 giờ để dễ hiểu và so sánh.
Nguồn gốc khái niệm: “canh” và “thời thần” trong Hán ngữ
Để hiểu sâu 1 canh giờ là bao nhiêu tiếng, cần phân biệt hai hệ đơn vị trong văn hóa Trung Hoa – Việt:
- Canh 更 (gēng): 5 canh chia ban đêm để tuần phòng.
- Thời thần 时辰 (shíchen): 12 “giờ kép” (mỗi “thời” ~ 2 giờ) bao trùm cả ngày lẫn đêm, gắn với 12 địa chi (子丑寅卯辰巳午未申酉戌亥 – zǐ chǒu yín mǎo chén sì wǔ wèi shēn yǒu xū hài).
Vì thế, cùng quy mô 2 giờ nhưng canh chỉ áp dụng ban đêm, còn thời thần áp dụng suốt 24 giờ.
Bảng quy đổi 5 canh trong đêm (quy ước hiện đại)
Để trả lời thực dụng 1 canh giờ là bao nhiêu tiếng, hãy nhìn bảng quy đổi dễ nhớ dưới đây (giờ hiện đại):
- Canh một: 19:00 – 21:00（戌时 xū shí）
- Canh hai: 21:00 – 23:00（亥时 hài shí）
- Canh ba: 23:00 – 01:00（子时 zǐ shí）
- Canh bốn: 01:00 – 03:00（丑时 chǒu shí）
- Canh năm: 03:00 – 05:00（寅时 yín shí）
Mỗi canh ~ 2 giờ, tổng 5 canh ≈ 10 giờ bao trọn đêm theo quy ước phổ biến ngày nay.
Bảng 12 “thời thần” (mỗi thời ≈ 2 giờ) để đối chiếu
Nhiều bạn hỏi: đã có canh, sao còn “thời”? Bảng dưới đây giúp bạn quy chiếu nhanh khi đọc văn cổ:
- 子时 (zǐ shí): 23:00 – 01:00
- 丑时 (chǒu shí): 01:00 – 03:00
- 寅时 (yín shí): 03:00 – 05:00
- 卯时 (mǎo shí): 05:00 – 07:00
- 辰时 (chén shí): 07:00 – 09:00
- 巳时 (sì shí): 09:00 – 11:00
- 午时 (wǔ shí): 11:00 – 13:00
- 未时 (wèi shí): 13:00 – 15:00
- 申时 (shēn shí): 15:00 – 17:00
- 酉时 (yǒu shí): 17:00 – 19:00
- 戌时 (xū shí): 19:00 – 21:00
- 亥时 (hài shí): 21:00 – 23:00
Nhìn vào đây, bạn sẽ thấy 1 canh giờ là bao nhiêu tiếng và nó “khớp” với 2 thời thần liền kề trong đêm.
Từ vựng tiếng Trung liên quan để nhớ nhanh
- 更 gēng: canh (đổi gác ban đêm). Ví dụ: 打更 (dǎ gēng) – đánh canh.
- 时辰 shíchen: thời thần. Ví dụ: 算时辰 – tính giờ tốt.
- 夜间 yèjiān: ban đêm; 守夜 shǒuyè: thức canh đêm.
- 更夫 gēngfū: người gác đêm ngày xưa.
- 报时 bàoshí: báo giờ (đánh chuông, thổi kèn…).
Vì sao “2 tiếng” chỉ là con số quy ước?
Một số tài liệu cổ cho thấy độ dài canh không tuyệt đối 120 phút vì độ dài đêm thay đổi theo mùa. Thành quách xưa thường dùng đồng hồ nước hay hương đốt để “chia đêm”, do vậy mốc báo canh có thể được điều chỉnh cho phù hợp. Tuy nhiên, trong nghiên cứu – giảng dạy hiện đại (và khi dịch thuật), quy đổi 1 canh ≈ 2 tiếng là chuẩn tiện dụng để người học dễ hình dung và so sánh.
Cách nhớ siêu nhanh: “5–10–đếm lùi”
Để khắc sâu 1 canh giờ là bao nhiêu tiếng, thử mẹo “5–10–đếm lùi”:
- 5 canh cho đêm.
- Tổng 10 giờ theo chuẩn hiện đại.
- Đếm lùi từ 05:00 về 19:00:
03–05 (canh năm), 01–03 (canh bốn), 23–01 (canh ba), 21–23 (canh hai), 19–21 (canh một).
Chỉ cần 30 giây nhẩm, bạn sẽ “vẽ” lại được đêm và nhớ ngay 1 canh giờ là bao nhiêu tiếng.
Ví dụ áp dụng trong đọc – dịch
Văn học: “Đến canh ba trời đổ mưa lớn…” → khoảng 23:00–01:00, đủ để bạn mô tả bối cảnh chính xác.
Lịch sử – ký sự: “Thành đóng cửa từ canh một” → hiểu là 19:00–21:00.
Dịch Hán – Việt: “五更天微亮” → “Trời tang tảng sáng canh năm” (~ 03:00–05:00).
Phân biệt nhanh: canh, khắc, giờ
- Canh: đơn vị đêm, 5 canh/đêm, 1 canh ≈ 2 tiếng.
- Thời thần: 12 thời/24 giờ, 1 thời ≈ 2 tiếng cho cả ngày đêm.
- Khắc: tuỳ giai đoạn lịch sử; phổ biến quy đổi 1 khắc ≈ 15 phút trong một số tài liệu hiện đại.
Nhờ phân biệt này, bạn trả lời chính xác hơn câu hỏi 1 canh giờ là bao nhiêu tiếng trong từng ngữ cảnh.
Lộ trình 7 ngày “nằm lòng” hệ giờ cổ – kim
- Ngày 1: học 5 canh bằng sơ đồ mũi tên 19→21→23→01→03→05.
- Ngày 2: học 12 địa chi kèm pinyin; đọc to 2 lần/ngày.
- Ngày 3: làm flashcard: “Canh ba = ?” → “23–01”; “子时 = ?” → “23–01”.
- Ngày 4: đọc 3 đoạn văn cổ có mốc thời; tự quy đổi.
- Ngày 5: viết 5 câu miêu tả thời gian dùng “canh” và “时辰”.
- Ngày 6: nghe/đọc một mẩu truyện ngắn, gạch chân các mốc.
- Ngày 7: kiểm tra nhanh 10 câu; sai ở đâu bổ sung flashcard ở đó.
Sau vòng này, cụm 1 canh giờ là bao nhiêu tiếng sẽ trở thành kiến thức nền tảng, không còn gây bối rối.
Câu hỏi hay gặp
Ban ngày có “canh” không? Không. “Canh” dùng cho ban đêm; ban ngày – ban đêm đều dùng “thời thần”.
Vì sao tài liệu nói “canh” dài ngắn khác nhau? Do phương pháp báo canh theo mùa/thiết bị đo cổ; trong quy đổi hiện đại, ta dùng mốc 2 giờ để nhất quán.
Nên học “canh” hay “thời thần” trước? Học “canh” để đọc truyện, học “thời thần” để bao phủ cả ngày – đêm.
Từ các ví dụ rời rạc (quy nạp), chúng ta đã diễn dịch rõ ràng câu hỏi 1 canh giờ là bao nhiêu tiếng: xấp xỉ 2 tiếng theo chuẩn hiện đại, gồm 5 canh cho toàn bộ đêm, ăn khớp với hệ 12 thời thần (mỗi thời cũng ~2 giờ). Quay lại thực hành (quy nạp), hãy áp dụng mẹo “5–10–đếm lùi”, kết hợp bảng 12 địa chi và một vài từ khoá Hán ngữ. Chỉ sau vài buổi ôn, bạn sẽ quy đổi mốc thời gian trong văn bản cổ một cách tự tin, mạch lạc.
Theo dõi Tự Học Tiếng Trung để nhận infographics 5 canh – 12 thời, flashcard pinyin, bài luyện đọc–dịch theo chủ đề thời gian và mini test miễn phí hằng tuần.
