Ở Trung Quốc vào độ Tết đến Xuân về chỉ cần bước chân ra khỏi đường là bạn có thể thấy khắp nơi tràn ngập sắc đỏ. Màu đỏ hiện diện như 1 sự tượng trưng cho sự may mắn, an lành và hạnh phúc. Đó cũng là điều lí giải cho tại sao người dân Trung Quốc lại yêu thích sắc đỏ đến vậy. Đặc biệt là câu đối đỏ – 1 vật phẩm không thể thiếu trong dịp Tết Nguyên Đán. Bạn có biết nguồn gốc ra đời của câu đối đỏ hay không? Tại sao người Trung Quốc lại dán ngược chữ “phúc” hay không? Hôm nay cùng mình ngược dòng thời gian đi tìm hiểu đôi chút những tập tục này nhé!
1. Phong tục dán câu đối đỏ trước cửa nhà
1.1. Nguồn gốc của câu đối
Câu đối ( hay còn gọi là Xuân liên) là một hình thức văn học của người Trung Quốc. Còn gọi là “Môn đối”, “Xuân thiếp”, “Đối liên”, “Đào phù”, “Đối tử”. Chữ nghĩa của câu đối cần nắn nót, đối ngẫu, cô đọng, tinh xảo. Nhằm miêu tả bối cảnh thời đại, gửi gắm hi vọng tốt lành. Mỗi năm Tết đến, dù là thành thị hay thôn quê, nhà nhà đều chọn một đôi câu đối màu đỏ dán lên cánh cửa hoặc trong phòng khách để tăng thêm không khí vui vẻ ngày Tết.
Trong dân gian, câu đối đã có hàng nghìn năm lịch sử. Chỉ có điều, đến nay người ta vẫn chưa rõ câu đối bắt đầu được gọi là “Xuân liên” từ khi nào. Chỉ biết, nguồn gốc xa xưa nhất của câu đối là “Đào phù”.
Vậy, “Đào phù” là gì? Trong sách Hoài nam tử của Hoài Nam vương Lưu An thời Tây Hán có ghi rõ: Đào phù chính là 2 mảnh gỗ đào dài 7-8 tấc, rộng hơn 1 tấc. Trên đó vẽ hai vị môn thần là “Thần Trà” và “Úc Lũy”, rồi treo lên hai cánh cửa chính để xua đuổi ác quỷ.
Đến thế kỉ X, ở nước Hậu Thục, vào năm Quảng Chính thứ 27 (năm 964), nhân dịp Tết đến, chúa Hậu Thục là Mạnh Sưởng đột nhiên hạ lệnh cho quần thần viết 2 câu lên đào phù để thử tài năng của họ. Nhưng, khi quần thần đem những tấm đào phù đã viết chữ dâng lên cho Mạnh Sưởng xem, ông ta đều không hài lòng. Thế là, ông ta tự viết 2 câu trên đào phù: “Tân niên nạp dư khánh – Gia tiết hiệu trường xuân” (Tạm dịch: Năm mới hưởng niềm vui – Tiết lành báo xuân đến”). Đây chính là đôi câu đối cổ nhất được ghi lại còn lưu truyền đến nay ở Trung Quốc.
Nhà thơ nổi tiếng thời Tống (960-1297) là Vương An Thạch có hai câu trong bài thơ Nguyên đán:
“Thiên môn vạn hộ đồng đồng nhật
Tổng bả tân đào hoán cựu phù”
Dịch nghĩa:
Vừng đông rạng sáng vừa đến với nghìn nhà vạn hộ
Ai nấy đều thay đào phù cũ, treo đào phù mới
1.2. Phong tục dán câu đối dịp Tết Nguyên đán
Tương truyền, triều Minh Thái Tổ, vào một năm khi Tết đến, Chu Nguyên Chương truyền chỉ cho dân chúng cả nước phải treo một đôi câu đối trước cửa nhà, để biểu thị niềm vui đón mừng năm mới. Khi ông ta hóa trang vi hành, đọc thấy nội dung những câu đối vô cùng phong phú thì rất mãn nguyện.
Đi tiếp, Chu Nguyên Chương thấy trên cửa nhà của một gia đình nọ vẫn chưa có câu đối. Hỏi thăm thì biết được đó là nhà của một người chuyên nghề hoạn lợn, chưa nhờ được người viết cho câu đối. Vị hoàng đế này bèn sai tùy tùng lấy giấy bút, rồi vung tay viết đôi câu đối tặng chủ nhà: “Song thủ tịch khai sinh tử lộ / Nhất đao cát đoạn thị phi căn”. Nghĩa là: Hai tay động đến đường sinh tử / Một nhát đi đời gốc thị phi!. Ý tứ câu đối này vô cùng xác đáng, chữ dùng cực kỳ khéo léo, lại rất hài hước. Đủ thấy, Chu Nguyên Chương quả là một “đầu lĩnh” về câu đối vậy.
Sau đó, việc viết câu đối lan tỏa đến các địa phương, lâu dần bèn trở thành phong tục. Phạm vi ứng dụng và nội dung của câu đối cũng ngày càng được mở rộng.
Đến thời Thanh, tính tư tưởng và tính nghệ thuật của câu đối có bước phát triển vượt bậc. Được thể hiện qua cuốn “Hạm liên tùng thoại” của Lương Chương Củ. Chuyên bàn về nguồn gốc và đặc sắc của các loại câu đối.
Chủng loại câu đối khá nhiều. Căn cứ vào vị trí dán câu đối, có thể chia thành các loại. Gồm Môn tâm: dán ở chính giữa cánh cửa. Khuông đối: dán trên 2 cánh cửa phải và trái. Hoành phi: dán ngang trên dạ cửa. Xuân điều có thể dán ở những chỗ thích hợp.
Buổi sáng ngày 30 tháng Chạp mỗi năm, theo lệ, lũ trẻ bưng bát hồ dán, tay cầm chiếc chổi nhỏ làm bằng cây lăng tiêu. Cùng người lớn bắt đầu dán câu đối. Có nhà theo thói quen, dán câu đối trước một ngày, vì sợ thời tiết thay đổi đột ngột, hồ sẽ đông lại, rất khó cho việc dán câu đối. Ăn Tết mà, việc lớn việc nhỏ đều phải hoàn hảo!
2. Vì sao có phong tục dán chữ Phúc ngược
2.1. Phong tục dán chữ Phúc trước cửa nhà
Tết đến, ở mỗi gia đình – từ trong nhà ra đến ngoài sân, có điều đặc biệt khiến mọi người phải chú ý là, ngoài những câu đối rực đỏ, còn có đủ loại chữ “Phúc” to nhỏ khác nhau. Cũng như câu đối, dán chữ “Phúc” cũng là một tập tục rất lâu đời trong dân gian. Trong sách Mộng lương lục, có ghi chép về việc “Dán chữ phúc” (Thiếp xuân bài). Ở đây, “Xuân bài” chính là chữ “Phúc” được viết trên giấy màu đỏ vậy.
Thời Thanh (1644-1911), mỗi năm vào ngày mùng 1 tháng Giêng, tại gian nhà sưởi ở phía Tây cung Càn Thanh, hoàng đế thường gặp gỡ một số vương công đại thần. Ban cho họ chữ “Phúc” do chính tay hoàng đế viết, gọi là “Ban phúc” (Tứ phúc). Việc làm này có tác dụng thúc đẩy mạnh mẽ tập tục dán chữ “Phúc” của nhân dân Trung Quốc vào dịp Tết.
“Phúc” là một trong những chữ lâu đời nhất của Trung Quốc. Từng xuất hiện trong giáp cốt văn, có hình dáng của đồ đựng rượu để tượng trưng cho cuộc sống phong lưu của người xưa.
Chữ “Phúc” ngày nay, do bộ “lễ” ( 礻) và 3 chữ là “nhất” (一), “khẩu” (口), “điền” (田) tổ thành. Trong đó, bộ “lễ” chỉ Thiên thần và Địa thần. Chữ “điền” chỉ việc cày ruộng, săn bắn. Chữ “nhất” chỉ sự Khởi thủy, Duy nhất, sau hóa thành vạn vật. Chữ “khẩu” thì theo sách Thuyết văn giải tự: “Khẩu, đó là bộ phận để con người ăn và nói vậy” (khẩu, nhân sở dĩ ngôn thực dã). Như vậy có thể thấy, về tự dạng, chữ “Phúc” là biểu hiện sự cầu mong của con người, sao cho có ruộng có vườn và một đời sống no đủ.
Ngoài hàm nghĩa trên, chữ “Phúc” dán trong dịp Tết còn có nghĩa là “Hạnh phúc”, “Số may” hoặc “Vận may”. Dán chữ “Phúc” là gửi gắm ước vọng, niềm mong mỏi của con người về cuộc sống hạnh phúc và tương lai tươi sáng. Nhiều người còn dán ngược chữ “Phúc” để biểu thị ý nghĩa “Hạnh phúc đã đến”, “Vận may đã đến”. Vì sao khi dán ngược, chữ “Phúc” lại có hàm nghĩa như trên?
2.2. Vì sao có tục lệ dán ngược chữ Phúc
Tương truyền, vào thời nhà Thanh, có một năm khi chuẩn bị Tết, viên đại quản gia trong phủ Cung thân vương theo lệ, đã viết rất nhiều chữ “Phúc”, rồi sai người đi dán khắp nơi trong phủ. Chẳng may, có một người hầu không biết chữ đã dán ngược chữ “Phúc” lên chính giữa cánh cửa lớn của vương phủ, khiến người qua lại đều buột miệng: “(chữ) Phúc (dán) ngược rồi” (Phúc đảo liễu 福倒了).
Nghe vậy, đám thân vương quý tộc và các mệnh phụ phu nhân thay vì giận dữ lại tỏ ra vô cùng hoan hỉ. Coi đó là điềm lành, bèn cho gọi người hầu đến trọng thưởng. Thì ra, trong tiếng Hán, chữ “đảo” (倒) nghĩa là “ngược”. Chữ 倒 với chữ “đáo” (到) có nghĩa là “đến” lại có cách đọc gần giống nhau. Nên khi nghe ai đó nói “Phúc đảo liễu” thì người nghe hoàn toàn có thể hiểu là “Phúc đến rồi” (Phúc đáo liễu: 福到了).
Thế là kể từ đó – theo các nhà nghiên cứu văn hóa Trung Quốc , chữ “Phúc” bị dán ngược từ vương phủ đã lan truyền trong cả nước. Rồi trở thành tập tục của người dân Trung Quốc, truyền mãi đến nay.
Ngày nay ở Trung Quốc, có một số gia đình vẫn thích dán ngược chữ “Phúc” trong dịp Tết. Họ hy vọng có ai đó đi qua sẽ buột miệng: “Fú dào le”. Nhưng điều họ chờ mong hơn nữa, có lẽ là “được gặp” một đám trẻ hiếu động đi qua nhà, đồng thanh hét lên “Phúc đến rồi”… Phúc đến rồi….!!!”.
Trải qua năm tháng, chữ “Phúc” còn được nhiều nghệ nhân dân gian chế tác cầu kỳ thành các loại mẫu hoa văn. Trên nền chữ “Phúc”, họ vẽ một trong 12 con giáp ứng với mỗi năm, hoặc họ miêu tả Đào trường thọ (Thọ đào), Ông Thọ (Thọ tinh), Cá chép vượt cửa rồng (Lý ngư khiêu long môn), Cảnh được mùa (Ngũ cốc phong đăng)..…
Hy vọng thông qua bài viết trên đã giúp bạn hiểu thêm về các phong tục truyền thống trong ngày tết Trung Quốc nhé!
Xem thêm:
